در جست‌‌وجوی زندگی
هالی هیمنه

دیشب به تو فکر می‌کردم. به تویی که نمی‌دانم کیستی ولی می‌دانم که بالاخره روزی سروکلّه‌ات پیدا خواهد شد و خیلی چیزها را تغییر خواهی داد. تویی که می‌توانم رویت جور دیگری حساب کنم و محرم اسرارم بدانمت و حرف‌هایی را به تو بگویم که توی نوشته‌های روزانه‌ام دفن می‌شوند یا محکوم به مرگی تدریجی در میان دیواره‌های سرم هستند. تویی که همراه و همیار و همصحبت و همسفره و همسفرم خواهی بود، همیشه؛ و کلی از این کلماتی که با «هم» شروع می‌شوند ـ کلماتی که نشانگر معیّت‌اند و اشتراک. می‌دانم که تو با دیگران فرق خواهی داشت، اما هنوز نمی‌دانم که قرار است در کجای این فضازمان دیدارت کنم، و نمی‌دانم هم چه فرق‌هایی قرار است با دیگران داشته باشی. چه می‌دانم، شاید هم هیچوقت ندیدی‌ام، و ندیدمت؛ یا دیدم و نشناختم، و دیدی و نشناختی. اما مطمئنم که با پیدا شدنت چیزهای زیادی تغییر خواهد کرد. تکلیف سنگینی به گردن داری، باید نگاهم را به زندگی تغییر دهی؛ البته شاید برای تو سخت نباشد این کار، و تنها با بودنت به زندگی‌ام رنگ دیگری ببخشی و معنایی دیگر. بگذریم.

با همین افکار بود که تنِ خستۀ از سفر برگشته‌ام را راحت کردم و در خواب به فراسوی فضازمان عزیمت کردم. به جایی که نمی‌دانستم کجاست و به پیش مردمانی که نمی‌دانستم به‌واقع کیستند. شاید که در قرون وسطای اروپا. از لباس‌ها می‌شد حدس‌هایی زد. من نوجوانی بودم معمولی، اما کسی بود که خلاف این را فکر می‌کرد. نمی‌دانم در من چه دیده بود. شاید با چشم‌هایش قدرت‌های آزاد نشده‌ای را در وجودم می‌دید ـ چیزهایی را که من خودم ازشان خبر نداشتم و شاید هیچ‌وقت هم خبردار نمی‌شدم اگر او نمی‌بود. 

روزهایی بود که مرا با خودش به میان کوه‌ها می‌برد ـ جایی که کسی نباشد بجز من و او ـ و در غاری روز را سپری می‌کردیم. او برایم حرف می‌زد، از گذشته می‌گفت، از زندگانی می‌گفت، از خیر و شر می‌گفت، از قدرت‌هایی که در جهان وجود دارند می‌گفت، از توانایی‌های ذاتی افرادی می‌گفت که ممکن است ظرف عمرشان خالی شود، ولی هنوز هم به وجودشان آگاه نشده باشند. از چیزهایی می‌گفت که دیگر در خاطر نیست. دیگر حتّی آن روزها را هم به سختی به خاطر می‌آورم. نمی‌دانم کدام روز از آن روزها بود که توانستم با مار زنگی‌یی که توی غار بود حرف بزنم و ارتباط برقرار کنم. یادم نمی‌آید که چند سال گذشت تا باور کردم حرف‌های استادم حقیقت داشت. دیگر یادم نمی‌آید که چند بار آن جمله را شنیدم؛ جمله‌ای که باشنیدنش سرشار از امیدم می‌کرد وقت‌هایی که از خودم و از او ناامید می‌شدم و حرف‌هایش را دروغین می‌پنداشتم: «یقین بدار اگر ذره‌ای شک داشتم که تو اویی نیستی که باید باشی، هیچ‌گاه مرا نمی‌دیدی.»

یادم نمی‌آید چه وقتی بود که توانستم آن مار را چون پرنده‌ای در آسمان به پرواز در بیاورم. و حتّی یادم نیست که چند سال گذشت تا توانستم خودم را توی ذرات هوا به جریان بیندازم و در پهنای آسمان‌ها قدم بگذارم. حتّی نمی‌دانم چه وقتی بود که آن مار باعث شد استادی که از پدر برایم عزیزتر بود را از دست بدهم. گاهی از خودم می‌پرسم آن مار که بود و از کجا آمده بود و چگونه شد که می‌توانستم با او حرف بزنم. از خودم می‌پرسم استادم از کجا می‌دانست که من چنان توانایی‌هایی دارم و او حقیقتاً که بود.

من آن مار را نابود کردم، ولی او دیگر نابودشدنی نبود؛ گویی جاودانگی یافته بود ـ چیزی را که به دنبالش بوده بود. گاهی فکر می‌کنم همۀ روزهای زندگی‌ام را در تلاشِ به‌دست آوردن قدرتی بودم که زندگی‌ام را نابود می‌کرد؛ به دنبال چیزی بودم که نباید می‌بودم. شاید اگر آن اتفاقات نمی‌افتاد، نه آن مار به خواسته‌اش می‌رسید و نه استادم با زهری که در خونش دویده بود جان می‌داد. و آیا او واقعاً یک مار بود یا من او را به آن صورت می‌دیدم؟ نمی‌دانم. این‌ها تمام چیزی بود که به خاطرم مانده؛ و به زودی هم کاملا فراموش خواهند شد. سال‌های بسیاری گذشته. حالا در جای دیگری از فضازمان هستم، با زندگی‌یی دیگر. به این فکر می‌کنم که این زندگی هم روزی به رویای کس دیگری تبدیل خواهد شد، کسی که شاید «من»ای دیگر باشد.

حالا به این فکر می‌کنم که نکند تو همویی باشی که مرا راهنما بودی. و آن دیگری کیست؟

****

مجبور شده‌ام آن انگشتر عقیقی که چندین سال است به همراه دارم را برای مدتی به دست نکنم؛ پوست انگشتم را آزرده. سه‌شنبه بود؛ قاطی کاروانی شدم که به سوی جمکران می‌رفت. چه‌قدر دلم برای خودم تنگ شده، نمی‌دانی.

  • ۴۴۳ بازدید

قبلاً گفته بودم: هرچقدر که داشتن یک کتابِ خوب برای خواندن برایم آرامش‌بخش است، به همان اندازه، اتمام آن کتاب و انتخاب کتابِ بعدی، سرگردانم می‌کند و یکی دو روزی شاید وقتم را بگیرد و پریشانم کند.

بعد از اتمام ”همسایه‌ها“ی احمد محمود، نهایتاً رفتم سراغ ”بیگانه“ی آلبر کامو با ترجمۀ جلال. این کتاب را قبلاً نشان کرده بودم. جلال در مقدمۀ این کتاب، مقاله‌ای از ژان پل سارتر ـ که به تفصیل راجع به «بیگانه» نوشته است ـ را ترجمه و خلاصه کرده. قبلاً چندین بار راجع به این کتاب حرف‌هایی ضدونقیض شنیده بودم و پیش‌انگاره‌هایی راجع به آن داشتم و خیلی بر سر انتخابش کلنجار رفتم. نهایتاً انتخاب شد. شروع کردم. سارتر داشت دربارۀ «پوچی» می‌گفت و راجع به «مرسو»، قهرمان داستان. مقدمه را که می‌خواندم، گویی که من مرسو بودم و در حرف‌های سارتر، خودم را می‌دیدم. خواندن آن چند صفحه برایم خیلی طول کشید. حین خواندنش مدام ذهنم می‌رفت توی همین نوشته‌های اخیرم و انگار که داشت راجع به من حرف می‌زد.

خب این‌ها را دارم می‌گویم که چه؟ منظورم چیست؟ هیچ! هیچ منظوری ندارم. فقط می‌خواستم بگویم که ناراحت شدم. کاش که اصلاً سراغ این کتاب نمی‌آمدم و یا حداقل مقدمه‌اش را نمی‌خواندم. البته با آن حال هم چیزی فرق نمی‌کرد. حالا می‌دانم که دقیقاً چه‌ام هست ولی آن موقع نمی‌دانستم. قبلاً نمی‌دانستم که توی چاه افتاده‌ام، ولی حالا می‌دانم که کجایم. حالا مدام «گفت، گفتم»ام را به یاد می‌آورم، «۹۶، سالی که گذشت» را به خاطر می‌آورم، و حتّی همین «دلم سفری می‌خواهد بی‌انتها»یی را که چندبار قصد کردم بروم و حذفش کنم. دلم می‌خواهد همۀ نوشته‌های دو ماه اخیرم را حذف کنم ـ از همان «شروع می‌کنم ولی...». نوشتن خطرناک است. نوشتن بخصوص وقتی که از خودت بنویسی خطرناکتر هم می‌شود. همه‌اش ریسک است. خودت را برای خودت شفاف می‌کند؛ و حتّی بیشتر از آن، مسیرت را مشخص‌تر می‌کند و حسابی چکش‌کاری می‌شوی. تثبیتت می‌کند؛ محکم و استوارت می‌کند. حرف‌هایت را به عقایدت مبدل می‌کند. مدام روشن‌ترت می‌کند و سایه‌ها محو می‌شوند و ابهامات، کم. همۀ این‌هایی که گفتم خوب است؛ اما وقتی خطرناک می‌شود که می‌خواهی حرفی بزنی که حرف‌های گذشته‌ات را نقض می‌کند، ولی دیگر نمی‌توانی؛ دیگر خیلی سخت می‌شود. دیگر باورت شده است که حرف‌هایی که قبلاً گفته‌ای، حرف‌های خودت بوده است. به حرف‌هایی که بیشتر از سر احساساتِ زودگذر هستند و افسردگی‌های موقتی و دگرگونی‌های ناپایدار، ایمان می‌آوری. از مسیر اشتباه می‌روی، و آنقدر ادامه می‌دهی تا جایی که مفهوم «مسیر اشتباه» در نظرت تغییر می‌کند و همه چیز دگرگون می‌شود.

آجر اول را کج می‌گذاری و تا آخر، دیوارت کج بالا می‌رود. شاید بزرگترین اشتباهم این بود که خودم را «جست‌وجوگر» نامیدم و این جست‌وجوگر را تعریف کردم. و از آن بدتر «در جست‌وجوی زندگی» را شعار خودم قرار دادم. شعارها حتی بیشتر از نوشتن خطرناکند. گاهی واقعاً خودت را گم می‌کنی و از خودهای اشتباهی‌ات فاصله می‌گیری، اما برای اینکه زودتر از سرگردانی رهایی یابی، به گذشته‌ات رجوع می‌کنی و شعارت را می‌بینی، و نوشته‌هایت را. سعی می‌کنی دوباره همانی شوی که قبلاً بوده‌ای. آنقدر خودت نبوده‌ای که دیگر به بی‌خودی‌بودن عادت می‌کنی و فکر می‌کنی حقیقتاً همان هستی. از خودت فاصله می‌گیری و دورتر و دوتر می‌شوی. 

حالا شاید خیلی ناراحت باشم. خودم را حسابی گم کرده‌ام. نمی‌دانم کیستم. نمی‌دانم این کسی که اینجا هست، کیست. آیا واقعاً این شخص، خودم هستم؟ این تجددگرای سنت‌ستیز، من هستم؟ حقیقتاً این همانی هست که بوده‌ام؟ و آیا آن سنت‌گرای خوش‌خیال، خودِ حقیقی‌ام می‌باشد؟ من کیستم؟

اگر خودم را به یک کارتِ حافظه تشبیه کنم، دست به همان اندازه که یک سنت‌گرا هستم، یک تجددطلب هم هستم؛ هر دو به یک مقدار. به همان اندازه که اهل دین هستم، بی‌دین و کافر هم هستم. و حالا به جایی رسیده‌ام که هر دوی این شخصیت‌ها به اندازۀ هم سنگینی دارند و بین یک خلأ گیر کرده‌ام. حالا اگر تمام آن کارت حافظه را هم پاک کنند، هیچ فرقی به حالم نمی‌کند. خالی خالی شده‌ام. به دوراهی رسیده‌ام؛ شاید هم چندراهی. حالا دیگر تنها خودم هستم که می‌توانم تصمیم بگیرم که چه کسی باشم و چگونه باشم. و این چه تصمیم دشواری‌ست. آدمِ گذشته را انتخاب کنم یا همینی باشم که به‌تازگی شده‌ام؟ نمی‌دانم. نمی‌دانم! تصمیم آسانی نیست. انتخاب دشواری‌ست. 

قبل از نوشتن کلمات بالا، دو دل بودم برای خواندنِ «بیگانه»، و اگر راستش را بخواهی، حتّی می‌ترسیدم که خواندنش بیشتر من را از خودم دور کند. اما حالا که به اینجا رسیدم، تصمیمم عوض شد. می‌خوانمش. شاید بعد از بیگانه، «افسانه سیزف»اش را هم بخوانم. حالا می‌دانم که بر سر دوراهی ایستاده‌ام. می‌دانم که می‌خواهم برای مدتی، تماشاگر باشم، تا «در جست‌وجوی زندگی». این هم شعاری دیگر. ببینم به کجاها می‌کشاندم.

پی‌نوشت: نگارندۀ این مطلب پس از خواندن کمی از داستان فهمیده است که شخصیت «مرسو» با او تفاوت‌های بسیاری دارد.

  • ۴۳۸ بازدید

گفت: ولی یه چیزی؛ من از ته قلب بهش ایمان دارم: آدمایی که سختی‌های شدید توی زندگی دارن، انتخاب‌شده‌ن..

گفتم:

... همه انتخاب شده‌ن. هرکی که داره نفس می‌کشه یا قراره نفس بکشه و یا نفساشو کشیده، انتخاب شده. ولی من نمی‌تونم این انتخاب شدن رو درک کنم؛ فقط می‌تونم خودم رو درک کنم. من، منم؛ پس این انتخاب شدنه. کسی که می‌تونه درک کنه که خودشه، و یا اینکه بفهمه که «هست»، یعنی انتخاب شده. و من فقط خودم رو می‌تونم ببینم که «هستم»؛ گاهی واقعاً به این نتیجه می‌رسم که فقط منم که خودم هستم و کنترلم، دست خودمه و می‌تونم زندگی رو درک کنم. حتّی نمی‌تونم آدم‌هایی رو درک کنم که واقعاً دارن از خودشون و دردهاشون و خوشی‌هاشون حرف می‌زنن و به نظر می‌رسن که حقیقتاً یک «من»ای دارن و «هستن» و دارند زندگی می‌کنند. همه‌ش بازی به نظر می‌رسه. یه بازی بزرگ برای اینکه فکر کنم این دنیا حقیقیه و به پوچیِ یه رویا نیست. 

خیلی برام سخته که بپذریم هر کسی مثل من هست و اینطوری به عالم نگاه می‌کنه. نمی‌گم که الّا و بالله فقط منم که هستم و انتخاب شده‌ام که مهرۀ اصلیِ این بازی باشم؛ هر کسی می‌تونه از همین منظر به زندگی نگاه کنه، ولی برای من سخته که این رو بپذریم. و فقط «من»هاست که می‌تونن حقیقتاً به این درک برسند؛ به درکِ خودشون از عالم.

گفت: راستش احساس منم همینه، علتی که ادامه میدمم همینه، منظورتون چیزی بود شبیه اینکه فکر می‌کنید دید خودتون به دنیا رو هیچکس دیگه‌ای نداره؟

گفتم: جالبه. بله، همین بود. (و پیش خودم می‌گفتم این هم جزء همان بازی‌ست.)

****

گفت: روزگار غریبی‌ست برادر...

گفتم:

خوبی‌اش این است که این روزگار هم می‌گذرد. غریبی‌اش هم می‌گذرد؛ خوشی‌اش هم حتی می‌گذرد. اصل گذشتن است؛ گذشتن از هرچه گذشته‌ است. حتّی گاهی نباید چشم دوخت به آینده؛ دم، غنیمت است. همین حالا، چیزی‌ست که داریم و زندگی‌مان در آن جریان دارد. غم هست، خیلی بیشتر از خوشی‌ها هم هست؛ و زندگی همین است. گذر از تاریکی‌ها و عبور از روشنایی‌ها. من که یاد گرفته‌ام دل به هیچ چیزی نبندم، ولی در هر حال زندگی کنم. یاد گرفته‌ام که حتّی غم‌هایم را هم دوست داشته باشم. یاد گرفته‌ام زندگی را در پوچ‌ترین و تاریک‌ترین لحظاتش هم غنیمت شمارم. سخت نیست. اگر خوب دقت کنیم، همه چیز زیباست. و این زندگی تنها فرصتی‌ست که داریم.

مرگان زیر گوش دختر زمزمه می‌کند:

روزگار، همیشه بر یک قرار نمی‌ماند.
روز و شب دارد
روشنی دارد
تاریکی دارد
کم دارد بیش دارد
دیگر چیزی از زمستان باقی نمانده
تمام می‌شود
بهار می‌آید...
(جای خالی سلوچ، محمود دولت‌آبادی)

****

چقدر حرف ناگفته هست توی این صحرای بی‌حرفی. چقدر گفتن‌های بیهوده هست و چقدر پشیمانی و حسرت برای حرف‌های گفته شده و ناگفته مانده.

  • ۴۸۳ بازدید

به کتاب «همسایه‌ها»ی احمد محمود توی گودریدرز پنج ستاره دادم و این نقد زیر را برایش نوشتم. بیش از یک هفته بود که کم‌کم می‌خواندمش ولی این دو روز آخر که داستان جذاب شده بود، زیاد می‌خواندم و می‌خواستم زودتر به پایانش برسم.

وقتی که به آخرین صفحات کتاب رسیدم، تند تند پیش می‌رفتم و مدام به خودم امید می‌دادم که این داستان به پایان می‌رسد، ولی هرچه پیش می‌رفتم و تعداد صفحات خوانده نشده کمتر و کمتر می‌شد، می‌فهمیدم که نه، از این چیزها خبری نیست و امیدم زوال می‌گرفت. وقتی که آخرین صفحه هم خوانده شد، دنیایی به دنیاهایم اضافه شده بود که نگران تمام آدم‌های تویش بودم. مثلاً اینکه خالد به کجا می‌رود و چه می‌کند. سیه چشم کجاست. پدر خالد چکار خواهد کرد؟ باز هم به کویت خواهد رفت و برای عرب‌هایی کار خواهد کرد که مثل یک نوکر نگاهش می‌کنند و باهاش رفتار می‌کنند؟ ناصر ابدی چه شد؟ مرد؟ اگر نمرده، بقیۀ عمرش چه سخت خواهد گذشت. پندار کجاست؛ آیا او هم توی انفرادی‌ست؟ تا کی؟ یا که... به رئیس زندان فکر می‌کنم؛ اعتصاب نتیجه داد؟ به ظلمشان فکر می‌کنم؛ به ظلم زمانه فکر می‌کنم و به فقر مردمان داستان. به تک تک شخصیت‌های داستان فکر می‌کنم. به «شهری»، به مادر خالد، به بهرام، به ابراهیم، به حسنی، به مهدی بقال، به بیدار و آزاد، به دکتر و قصاب، به بلور خانم و امان‌آقا؛ به خواج توفیق و آفاق، به صنم و بانو، به لیلا و هاجر و محمد مکانیک و ... اووه، و همۀ شخصیت‌های داستان. انگار که همگی‌شان توی ذهنم دارند زندگی می‌کنند و زنده هستند و نگرانشان هستم. به این فکر می‌کنم که چه شد که «شهری» چنان ظالم شد و سنگ‌دل، که از شکنجه‌دادن افراد لذت می‌برد. یا که زندگی رئیس زندان چطور بوده که تبدیل شده است به یک خوکِ تیرخوردۀ بدخلقِ مدبّر؛ که گاهی خودش را مهربان جلوه می‌دهد و گاهی هم نمی‌تواند جلوی خشمش را بگیرد. یا به این فکر می‌کنم که جمیله ـ خواهر خالد ـ قرار است چه زندگی‌یی داشته باشد و عاقبتش چه شود. به همه فکر می‌کنم. شخصیت‌های این داستان آن‌قدر برایم زنده هستند که جزئی از من شدند و شاید تا آخر عمر همراهم باشند. به قاضی فکر می‌کنم، به رضی دزده فکر می‌کنم، غم می‌خورم برای غلامِ خاله رعنا که چقدر زود و در عنفوان جوانی و زندگی، خاتمه یافت؛ به این فکر می‌کنم که اگر با شلیک اشتباهیِ گلوله به گردنش توی میدان تیر کشته نمی‌شد، چه زندگی‌یی انتظارش را می‌کشید. شاید می‌شد یک پاسبان، یا استوار، یا می‌شد رئیس زندان؛ و یا مأمور دولتی می‌شد که کسانی مثل آفاق برایش قاچاق می‌کردند. و یا هم داستانش چیز دیگری می‌شد. به این فکر می‌کنم که چقدر می‌شود درگیر این داستان شد و خود را غرق کرد توی ماجرای شخصیت‌هایش.

بگذریم از این پایانِ خاتمه‌نیافتۀ غم‌ناک. توی این داستان خیلی جاها رفتم که تاکنون نرفته بودم و با خیلی از آدم‌ها نشست‌وبرخاست کردم که تاکنون نکرده بودم. می‌توانم بگویم که دنیا را خیلی بیشتر از حجم کتاب درک کردم. بعد از خواندن «کلیدرِ» دولت‌آبادی فکر نمی‌کردم کتابی باشد که درکم را به اندازۀ آن از زندگی بیشتر کند؛ ولی با خواندن «همسایه‌ها»ی احمد محمود، فهمیدم که در اشتباه بوده‌ام؛ و دنیایم بزرگتر از گذشته شده. به درک بیشتری از فعالیت مدنی و امر اجتماعی رسیده‌ام. و حالا مشتاق شده‌ام که کتاب‌های دیگر احمد محمود را هم بخوانم و پیش از همه، «داستان یک شهر»اش را.

****

گاهی که مشتِ غم کوبیده می‌شود توی دلت، چقدر حرفِ پردرد تولید می‌کند. چنان سرشارت می‌کند از حرف که هر لحظه ممکن است سر بروی ـ مثل کوهی که در دلش غوغاست و دیگر تاب ندارد و فوران رخ می‌دهد؛ یا مثل بادکنکِ پربادی که روی شعله گرفته شود و هوای منبسط شدۀ داخلش، بترکاندش.

وقتی که چنین لبریز می‌شوم، تنها دو چیز می‌تواند آرامم کند؛ یا اینکه حرف بزنم ـ چه نوشتن باشد و چه گفتن ـ و یا سوار موتور شوم. این اواخر بیشتر گزینۀ اول را انتخاب می‌کنم؛ نه که آگاهانه انتخابش کنم؛ خودم را می‌بینم که دارم حرف می‌زنم. یک لحظه به خودم می‌آیم و می‌بینم چند دقیقه شده که ماتم برده و به نقطه‌ای خیره مانده‌ام و توی دنیای دیگری سیر می‌کنم؛ کلی با خودم حرف زده‌ام و حرف‌هایم به چه جاهایی که نبردتم و چه رنگ و رویی که به خود نگرفته! یا خودم را می‌بینم که دارم می‌نویسم؛ یا توی وبلاگ هستم، یا توی هزاره‌هایم ـ که عنوانش را گذاشته‌ام «کتاب زندگی من» ـ و یا در پاسخ به حرف‌های دیگری می‌نویسم. خیلی به‌ندرت پیش می‌آید که آن حرف‌ها را با صدایم توی هوا پخش کنم تا به گوش کسی برسد که ـ در ظاهر ـ مخاطبم است و دارم باهاش حرف می‌زنم.

روی موتور هم که سوار بشوم، یا خیلی تند می‌روم و یا آهسته. شاید به‌نظر برسد که «تند رفتن» در آن حالی که دل‌تنگ شده‌ام و چیزی ـ که نمی‌دانم چیست ـ دارد دلم را می‌فشرد درست نباشد و خطرناک باشد، ولی کاملاً برعکس است. آخرین باری که روی موتور بودم و آهسته می‌راندم و توی افکارم غرقه می‌شدم، ناغافل پیچیدم جلوی یک پرایدی و خوب شد که آهسته می‌رفت و ترمز کرد و اتفاقی نیفتاد. فقط فریاد زد که: اوهوی، حواستو جمع کن. خواستم به حرفی که زده است فکر کنم که به خودم آمدم و گفتم که این چه کاری‌ست که می‌کنی؟ گاز بده! و گاز دادم و سرعت گرفتم. وقتی که سرعت بگیری، نمی‌توانی حواست را جز به راندن و رانندگی کردن، درگیرِ چیز دیگری کنی. هرچه موانع بیشتر باشد، بیشتر از خودت فاصله می‌گیری و برای دقایقی می‌توانی از زندگی کنده شوی. به‌تازگی یافته‌ام که «کلاه ایمنی» چقدر می‌تواند بیشتر و بیشتر درگیرِ راندن‌ات کند. اول اینکه حجم و وزنی که سرت را می‌گیرد، بیشتر به یک موتورسوار نزدیکت می‌کند. و دوم اینکه محدودیتِ دید، مجبورت می‌کند حواست را بیشتر و بیشتر به راندن معطوف کنی. شاید به دو ماه نرسد که یک موتورِ ۲۰۰ خریده‌ایم؛ از آن دسته موتورهایی که روی بورس نیست و با وجودِ برتری‌اش، قیمت خیلی پایینی دارد نسبت به بقیه: دایچی ۲۰۰. ارزان خریدیم و مقداری هم خرجش کردیم تا که حالا حسابی سرحال و قبراق شده است. این اواخر خیلی زیاد سوارش می‌شوم. هم دلم تنگ می‌شود برایش و برای موتورسواری، هم احساس دل‌تنگی می‌کنم و انگاری نیاز دارم تا از زندگی کمی فاصله بگیرم. باید خوش‌شانس باشم که وقتی ازش پیاده می‌شوم، مقداری زمان گذشته باشد و ”حول حالنا“یی رخ داده باشد.

نمی‌دانی که حالا چقدر دلم می‌خواهد یک موتور چهارسیلندرِ ۴۰۰سی‌سی‌یی مثل بندیت یا هوندا سی‌بی داشته باشم. نمی‌دانی که چقدر دلم می‌خواهد روی چنین موتوری بنشینم و نفسش را آزاد کنم تا بتواند دلش را خالی کند و حسابی غر بزند و غرّش کند و من لذت ببرم. شاید بدانی که این موتورها ـ به دلایل شاخ‌داری ـ توی ایران قانونی نیستند و پلاک نمی‌شوند؛ نهایتاً اگر بخواهی قانونی سوارشان شوی باید کلی پول بدهی تا برگه‌سبز دارشان را بگیری و آن هم تنها هفته‌ای دو ساعت اجازه داری که توی پیست سوارش شوی. و من اینجاست که از هرچه قانون متنفر می‌شوم. دلم می‌خواهد هرچه قانونِ مسخرۀ اینطوری که هست را زیر پا بگذارم. وقتی که فشار زیادی زیاد باشد، اوضاع از کنترل خارج خواهد شد. شاید اگر چنین قانون‌هایی نبود، من با همان موتور با سرعت مجاز حرکت می‌کردم، ولی وقتی که آب از سر بگذرد، چه یک وجب، چه صد وجب؛ می‌خواهم حسابی سرعت بگیرم، بخصوص در گریز از تعقیب مامورانِ اجرای چنین قانون‌هایی. 

این روزها بیش از هر وقتی دلم می‌خواهد به سفر بروم. به سفری که مقصدش معلوم نباشد و هیچ انتهایی هم نداشته باشد. دلم می‌خواهد سوار بر موتور، تمام دنیا را جست‌وجو کنم؛ به دنبال دلیلی برای زندگی بگردم. می‌دانم که عشق تنها چیز عجیب و غیرقابل تعریف و توصیف دنیاست که می‌تواند دلیل و انگیزۀ هر کاری باشد. شاید که عشق را در این جست‌وجو یافتم. عشق در حالی که بند به دست‌وپایت می‌زند، چنان احساس آزادی و رهایی‌ای هم بهت می‌دهد که گویی پرواز می‌کنی. چه می‌دانم، شاید هم موجب سقوطت شود. در حال حاضر حس می‌کنم که هیچ بندی نیست که بندی‌ام کرده باشد. حس می‌کنم هیچ چیزی برای از دست دادن ندارم که محتاط باشم. درست نمی‌دانم؛ یا همه چیزم را از دست داده‌ام یا که اصلاً چیزی نداشته‌ام برای از دست دادن. حس می‌کنم رها و آزاد هستم؛ اما نمی‌دانم پرواز است یا سقوط.

عمو که برای عیددیدنی آمده بود، چقدر از داستان‌ها و خاطراتش گفت. همیشه می‌گوید و من هم همیشه لذت می‌برم از شنیدنشان. حتّی جدیداً صدایش را ـ بدون اجازه ـ ضبط می‌کنم و نگه می‌دارم. یکی از پسرعموها هم آمده بود و اگر اجازه بهش می‌دادی، تا خود صبح برایت یک‌نفس حرف می‌زد و داستان می‌گفت. شب اول عید بود؛ از نیمه شب گذشته بود و همچنان کنار هم نشسته بودیم و از زندگی می‌گفتند و ما می‌شنیدیم. گاهی حسرت می‌خورم که چه خوب حرف می‌زنند و همیشه حرفی زیر زبان دارند که با آن سکوت را بشکنند، اما من نه. خودم را می‌بینم که نه چنان خاطراتی دارم برای گفتن و نه چانۀ پرحرفی دارم برای حرف زدن. خودم را می‌کشم تا یکی دو کلام تولید کنم و از دهانم بدهم بیرون. وای که چقدر طاقت‌فرساست. حرف‌زدن توی جمع و با افراد ناآشنا، برایم مشکل است. یعنی که اصلاً حرفی نمی‌یابم برای گفتن؛ و به هیچ‌وجه قصه‌گوی خوبی نیستم. آن شب وقتی که می‌دیدم چه آسان شخصیت‌ها و افعال و کردارشان را قضاوت می‌کنند و درباره‌شان حرف می‌زنند و از زندگی می‌گویند و پندهای اخلاقی می‌دهند، واقعاً بهشان غبطه می‌خوردم، و یا شاید هم کَمَکی حسادت می‌کردم. چه می‌دانم.

حالا که به خودم بهتر نگاه می‌کنم، می‌بینم من همان کودکی هستم که بودم. سن هیچ تاثیری رویم نگذاشته بجز اینکه کمی اطلاعاتم را برده بالا. گاهی که حوصله‌ام سر می‌رود و به کاری تکراری مشغول می‌شوم و یا بیکار ـ درست عین بچه‌ها ـ سرم را می‌چرخانم تا که حسابی سرگیجه بگیرم. یا که حین راه رفتن، می‌بینم که لِی لِی می‌روم و تاتی می‌کنم و هماهنگ با قدم‌ها، دست‌وبالم را تکان می‌دهم. گاهی هم پیش می‌آید که با دهان و هنجره‌ام خودم را سرگرم می‌کنم. هو می‌کشم و با سینۀ پرنفس، صدای باد و طوفان درمی‌آورم؛ سوت می‌زنم. صدای زنگ‌دارِ ممتد از گلویم خارج می‌کنم؛ با دهان بسته آهنگ می‌خوانم. یا که از خود بی‌خود می‌شوم و برای خودم فیلم بازی می‌کنم و چند جملۀ شبیه به هم را تندتند و قاطی‌پاتی و بلند می‌گویم. گاهی تمرین تحریر می‌کنم و صداهای موج‌داری می‌دهم توی هوا. و چقدر کارهای عبث دیگر. جالبش اینجاست وقتی که متوجه می‌شوم کسی هست که زیر نظرم دارد، فوراً دست از آن کارهایم می‌کشم و ادای آدم‌بزرگ‌ها را درمی‌آورم. ولی نه همیشه؛ گاهی بی‌حوصلگی اجازۀ همین کار را هم نمی‌دهد و می‌گویم بگذار هرچه می‌خواهد پیش خودش فکر کند؛ یا می‌گوید دیوانه شده‌ام و عقل توی کله ندارم و یا می‌گوید که ببین چقدر بچه است!

می‌گفتم؛ دلم یک سفر می‌خواهد؛ سفری که هیچ انتهایی نداشته باشد. گاهی که کفری می‌شوم از عالم و مافیهایش، دلم می‌خواهد یک موتور چهارسیلندر داشته باشم و با تمام خطراتش بزنم به جاده؛ و در گریز از هیچ پلیسی کم نیاورم. اینطوری نهایتاً یا خودم را می‌فرستم به درک و یا که از دستشان در می‌روم. می‌دانم در اینصورت سفرم به زودی خاتمه خواهد یافت و جریمه هم باید بدهم برای سوار شدن چنان موتوری و حبس هم بکشم، ولی می‌دانی، دیگر برایم هیچ اهمیتی ندارد. اما وقتی هم که هنوز با کمک عقل اندیشه می‌کنم و احساس تنفر از زندگی سیرم نکرده، پیش خودم می‌گویم که یک موتور ۲۵۰ هم برای چنان سفری کافی‌ست و دیگر آن مشکل‌ها را هم ندارد. ولی به زودی سر عقل می‌آیم و از این خیالات می‌گذرم. آخر جیبم خالی‌ست و مشکلات دیگری هم هست که مانعم شود. گاهی به این فکر می‌کنم که بیا و سخت بچسب به برنامه‌نویسی و از قبلش پول دربیار، ولی دیگر نمی‌توانم با لذتِ گذشته برنامه‌نویسی کنم. از آن مرحله گذشته‌ام. حالا می‌خواهم که همان پول را با داستان‌نویسی به دست آورم. ولی کو، تا حالا که چیزی ننوشته‌ام؛ خودم را تهی می‌بینم و قلم را روی کاغذ نگذاشته، دست از نوشتن می‌کشم. به خودم نهیب می‌زنم و می‌گویم حالا حالاها باید بخوانی و خودت را پر از زندگی کنی؛ زود است برای دست به قلم بردن. و انگاری هنوز خیلی زود است برای تحقق این رویاها. صبر باید.

  • ۵۲۹ بازدید

قرار است یک دل سیر از سالی که نفس‌های آخرش را می‌کشد بنویسم: ۹۶، سالی که گذشت. می‌دانم که قرار است بلند بشود و حتماً پراکنده.

هرچه سعی می‌کنم تا کتابِ سال گذشته‌‌ام را باز کنم و تورق کنم و ببینم چه بود آنچه بر ما گذشت، نمی‌توانم. حقیقتش اینکه اصلاً چنین کتابی وجود ندارد. هرچه هست خاطراتی خاک‌گرفته هستند که آن‌ها را هم به زور تاریخ‌های مهم و اتفاقات مهم است که پیدا می‌کنم. حس می‌کنم ذهنم قدرت مرور کردن گذشته را از دست داده. حالا دیگر حتّی سعی نمی‌کنم تا کلّ زندگی‌ام را مرور کنم؛ آخر می‌ترسم چیزی از گذشته برایم نمانده باشد و سرخورده شوم از اینکه دیگر گذشته‌ای ندارم و تنها همین دَم است که معنی دارد و هست. نمی‌خواهم بیشتر از این زندگی را در نظرم بی‌ارزش کنم. بگذار خیال کنم که من هم بیست سال است که توی این دنیا زندگی می‌کنم و به اندازۀ بیست‌تا سیصدوشصت‌وپنج روز زندگی را درک کرده‌ام. نمی‌خواهم بفهمم که چقدر زندگی کردن تهی شده است از زندگی‌ام. نمی‌خواهم با مرور گذشته، رؤیایی را مرور کنم که پر بوده از خوشی‌هایی که حتّی رنج و سختی‌هایش هم زیبا بود. نمی‌خواهم نقش پررنگ پدری را به خاطر بیاورم که حالا باید برایش پدری کنند و مادری. نمی‌خواهم از بی‌رحمی این دنیا حرفی به میان آورم و از نامردی‌هایش بگویم و از پرتگاه‌هایش و از چاله و چاه‌هایش و از تاریکی‌هایش حرف بزنم. نمی‌خواهم با دیدن حقارت و ناتوانی کسی، به یاد آورم که روزی او تکیه‌گاه افراد زیادی بوده و حالا بی‌کمک همان‌ها، نمی‌تواند قدم‌از‌قدم بردارد. حالا درست فهمیده‌ام که با رفتن تو ـ تویی که می‌توانستم همیشه رویت حساب باز کنم و در سایه‌ات پناه بگیرم و امیدِ زندگی‌ام بودی ـ خیلی چیزها تغییر کرده. گرچه  هنوز هم هستی، اما نه آن بودنی که می‌خواستم و فکرش را می‌کردم. لااقل کاش حرف می‌زدی و می‌توانستم بفهمم چه پشت نگاهت داری. اما علی‌ای‌حال، شُکر به بودنت؛ خوشا به مرامت که به‌یکباره تنهایمان نگذاشتی ـ در حالیکه می‌توانستی. حالا دیگر زندگی خیلی فرق کرده. دیگر گذشته را نمی‌خواهم، چون نبودن تو را به رخم می‌کشد. دیگر حتّی صدایت هم از خاطرم رفته. اگر عکس‌هایت نبود، حقیقتش نمی‌توانستم آن چهره‌ات ـ که برای من نور بود و بزرگی و قهرمانی، و بهترین لحظات زندگی‌ام با وجود آن منقّش شده بود ـ را به خاطر آورم. گذشتۀ من با تو معنا می‌گیرد، ولی حالا هیچ چیزی بجز درد و فقدان و بغضی در گلو برایم ندارد. می‌توانم در لحظاتش شاد باشم و خوشی کنم، اما چیزی نمی‌گذرد که به حالا برسم و غمِ عالم وجودم را فرا بگیرد. دیگر خیلی چیزها فرق کرده. دیگر زندگی برایم آنقدری ارزش ندارد که وقتی تو بودی، داشت. دیگر حتّی مفهوم مرگ هم برایم فرق کرده. مرگ و زندگی، هر دو به یک اندازه برایم ارزش دارند؛ یعنی که هیچ نمی‌ارزند.

و حالا چند ساعت گذشته است از نوشتن کلمات بالا. نماز می‌خواندم. ریتم نفس‌هایت تند شد. پرصدا نفس می‌کشیدی. و من دستگیرم شد چه شده. نمازم را شکستم. این حالتت را خوب به یاد دارم؛ تشنج کرده بودی و وقتی که بدنت آرام گرفت، نفس‌های وقفه‌دار و عمیقی می‌کشیدی. همه را به خاطر دارم. به خاطر دارم که بعد از اولین بارِ تشنج، وقتی که سرت بشدت درد می‌کرد و دیدت تار شده بود، گفته بودی که در آن حالت درست نمی‌توانستی نفس بکشی و باید به پهلو دراز می‌کشاندیمت. تو راه حل تمام مشکلات را بلد بودی؛ و همگی درد و مشکلاتشان را بر سر تو می‌ریختند همیشه. بهشان گوش می‌کردی، و غم‌ها را از روی دل‌هاشان بر می‌داشتی و بر دوش خودت می‌گذاشتی و بهشان کمک می‌کردی. و تنها تو بودی که چنین می‌کردی. بعد از آن تشنج، یک هفتۀ تمام توی خانه بودی، توی اتاق خودت، و درد می‌کشیدی. گاهی پرت‌وپلا می‌گفتی؛ من می‌شنیدم و اشک می‌ریختم. زمان از دستت در رفته بود؛ گاهی از چیزهایی حرف می‌زدی که درکش برای ما مشکل بود و به تعجب وامی‌داشتمان. و من گلویم بغض می‌کرد؛ بی‌صدا اشک می‌ریختم. درست یادم است آن شبی را که طاقتت طاق شده بود و به مادر گفتی که می‌خواهی سنگی بر سر خودت بکوبی تا از این سردرد لعنتی خلاص شوی. و آن وقت ما چقدر نفهم بودیم. بیمارستان شهرمان، پر بود از گاوهایی که لباس دکتر و پرستار تنشان کرده بودند. بیمارستان که نه، به قول همه، کشتارگاه. و ما همه را بعداً فهمیدیم؛ بعد از یک هفته فهمیدیم که توی کله‌ات چه خبر بوده و دلیل فراموشی و آن حرف‌های تعجب‌آور بخاطر جذب خون پاشیده شده توسط مغزت بود. هنگامی که کنارت نشسته بودم و در تب می‌سوختی و نفس‌های عمیق و پرصدا می‌کشیدی، همۀ این‌ها بخاطرم آمد. این سال، سال سومی می‌شود که تو دیگر تو نیستی. وقتی که کنارت نشسته بودم و دست‌هایت را مالش می‌دادم، به این فکر می‌کردم که مرگ چقدر نزدیک است. به این فکر می‌کردم که هیچ ضمانتی برای دم و بازدم بعدی نیست. و توی این سه سال، چقدر زندگی برایم کم‌رنگ و بی‌ارزش شده. این سه سال من را عوض کردند. به تدریج فهمیدم که نباید به هیچ چیزی دل ببندم. تو نفس‌های عمیق می‌کشیدی و مادر پریشان بود. من اما، آرام بودم؛ می‌مانی یا نمی‌مانی. این حرف را مادر در ظاهر به من می‌گفت، امّا معلوم بود که اینطوری دارد خودش را دلداری می‌دهد. آخر این اولین باری نبود که چنین می‌شدی. چندین بار در دستانم بال بال زده بودی و من هیچ کاری از دستم برایت ساخته نبود؛ مستأصل می‌شدم. توی این سه سال، حقارت خودم را خوب فهمیده بودم؛ می‌دانستم که قادر به هیچ‌کاری برایت نیستم. آن اوایل دائم زبانم به ذکر و سوره می‌چرخید و به خیالم داشتم کار مفیدی برایت انجام می‌دادم. آخر خودت بودی که می‌گفتی «آیة‌الکرسی» هر قفلی را برایت گشوده است و مشکلاتت را حل کرده. کنارت نشسته بودم و آیة‌الکرسی می‌خواندم؛ همان چیزی را که بارها گفته بودی چگونه از درِ غیب یاری‌ات می‌کند. و خسته شده‌ام. از این در زدنِ بی‌فایده خسته شده‌ام. نمی‌گویم کسی آن‌طرف نیست، که شاید هم باشد، ولی آنقدر از بابت تو ناامیدم کرده که ازش دست شسته‌ام و به بودنش شک برده‌ام.

دیگر برایم مهم نیست. خیلی وقت است که هیچ چیزی برایم اهمیتی ندارد. چه اهمیتی دارد که بقیه درباره‌ات چه فکر می‌کنند و چگونه قضاوتت می‌کنند؟ چه اهمیتی دارد توی ایامی خاص لباس‌هایت را نو کنی؟ چه اهمیتی دارد تصویری از خودت را توی این دنیا بجا بگذاری؟ چه اهمیتی دارد که در ساعتی خاص سفرۀ هفت‌سین پهن کنی و انتظار سالِ نو را بکشی؟ و یا انتظار هر چیز دیگری را. می‌دانی، آن ماه‌های اول، همان ماه‌هایی که هنوز مرخص نشده بودی و توی کما بودی ـ و ما هیچگاه بر زبان خود این کلمۀ شوم را نمی‌راندیم و می‌گفتیم توی آی‌سی‌یو هستی و هوشیاری نداری؛ حتّی سکته و خونریزی مغزی را هم به کار نمی‌بردیم و نمی‌خواستیم وزن سنگین این کلمات را بر خود تحمیل کنیم، می‌گفتیم آنوریسم مغزی داری ـ آن ماه‌ها، چه برنامه‌هایی ریخته بودیم برای سال ۹۷. برای آن انتظاری که هزاروچندصدسال است به طول انجامیده. شاید یک روزی راجع به آن روزها نوشتم. حالا یک ساعت مانده به سال‌تحویل و من به این فکر می‌کنم که چقدر پوچ است این کارها. به عنوان بهانه‌ای برای خوش بودن و در کنار هم بودن و سر یک سفره بودن قبولش دارم؛ اما می‌دانی که، جمع شدن دور یک سفره آن زمان برایم معنی داشت که تو سرِ آن سفره نشسته بودی و صدایت پراکنده می‌شد توی هوا؛ همان صدای دلنشین.

***

(آخرین حرف‌ها ۹۶‌ام)

حقیقتش را بخواهی، می‌توانم زندگی‌ام را به دو دوره تقسیم کنم. زندگیْ قبل از تو، و زندگی بعد از تو. امروز نمی‌خواستم توی این دم عیدی، از گذشته حرف به میان آورم و از تلخی‌ها و فقدان‌ها. شاید حکمت در همین بود و اتفاقِ دمِ ظهری، برهانی برای آن. ما آدم‌ها خیلی با ”حکمت“ بر دل و دهانمان مهر می‌زنیم، اما من که دیگر طاقتش را ندارم. حالا برای هر چیزی دلیل می‌خواهم. یعنی که دست خودم نیست؛ تا چیزی برایم روشن نشده باشد سخت است قبول کردنش. و حتّی گاهی غبطه می‌خورم به کسانی که می‌توانند بدون دلیل و در ابهام پیش بروند و به چیزی حقیقتاً ایمان داشته باشند.

مادر با همان لحن صادقانه‌اش ازم می‌پرسد: علی، درسته که موقع سال تحویل، ماهی‌ها از آب می‌پرن بیرون؟ و من هم بهش می‌گویم: «مادر، تو که می‌دونی من از این مسائل خرافی بیزارم، چرا از من می‌پرسی! خب لحظۀ سال تحویل نگاه کن به تنگ ماهی ببین می‌پرن یا نه.»

حالا بیشتر از هر وقتی دلیلی برای زندگی می‌خواهم. اما راستش را بخواهی، آن‌چنان هم به دنبالش نیستم. رفته بودیم بیرون و چشمم افتاد به ماهی‌های توی آکواریوم. از بین همۀ آن ماهی‌های کوچکِ نارنجی، دوتا بزرگشان چشمم را گرفت. سرخ بودند با خط‌های مشکی روی پشتشان. دلم می‌خواست همانجا بنشینم و تا وقتی که ماهی‌فروش آنجا هست، آن ماهی‌ها را نگاه کنم و از نظارۀشان لذت ببرم.

بلند می‌شوم و با مسخره‌بازی‌های همیشگی‌ام و صداهای عجیب‌غریبم می‌روم پیش پدر و روی تختش دراز می‌کشانمش. به نظر می‌رسد از نشستن خسته شده. اینبار به مسخره‌بازی‌هایم نمی‌خندد، بی‌حوصله است و حتم دارم کارِ آن قرص‌های ضدتشنج است. بدنش چه گرم است؛ تب دارد.

کمی پول توی حسابم مانده بود. اگر ده برابر هم می‌شدند نمی‌توانستم باهاشان آن موتور ۲۵۰ای را که می‌خواهم بخرم. ولی توانستم یک تفنگ بادی بخرم. خودم هم نمی‌دانستم که دلیلم برای خریدش چیست، فقط دلم می‌خواست و خریدم. تیراندازی با آن چه لذتی دارد: هاتسان رنجر آپاچی ۱۱۰۰ تی‌اچ. صبح یک کبوتر نشسته بود روی تیر برق. تفنگ را مسلح کردم و به سمتش نشانه رفتم. ماشه را چکاندم. پر زد و رفت. دلیلی برای پایان دادن به زندگی‌اش نداشتم؛ پس کمی پایین‌ترش را نشانه رفتم. لذتی دارد تیراندازی. تا سیزدهم برنامه ریختیم که سه‌چهار باری بزنیم به جاده و طبیعت؛ بالاخره بعد از دو سال قصد داریم عیدمان عید باشد و کمی تفریح کنیم.

مادر می‌گفت اگر قصد حمام‌رفتن دارید پس زودتر؛ آخر اگر سال‌تحویل توی حمام باشی، تا آخر سال توی حمام خواهی بود. پس من هم که حالا دارم اینجا می‌نویسم، قرار است تا آخر سال همینطوری بنویسم. خیلی هم خوب! (می‌خندم.)

می‌بینم که این نوشته شده است مثل فیلم‌های هندی! فکر می‌کردم قرار است مفصل‌تر از این‌ها شود، ولی نشد. به نظرم شعار سال هم انتخاب شد. خب ما هم برویم و به زندگی‌مان برسیم. امیدوارم که همگی سال خوب و پربرکتی را آغاز کرده باشند.

  • ۴۹۸ بازدید

هالی هیمنه: این مطلب را که از روزنوشته‌های محمدرضا شعبانعلی خواندم، دیدم که دقیقاً حرف‌هایی را می‌زند که در حال حاضر تبدیل شده‌است به دغدغه‌ام و درست قبل از خواندن این پست، کلّی در این مورد فکر کرده‌ام؛ اینکه قانون با اعمال محدودیتِ شدید، و هرچه تنگ‌تر کردن دایره‌اش، حرمت خود را می‌شکند و خودش است که تیشه به ریشۀ خود می‌زند و تخم لق را می‌شکند. وقتی که دیدم جناب شعبانعلی به‌زودی قرار است این پست را پاک کند، فوراً یک رونوشت از آن برداشتم. نمی‌دانم دیگر ایشان راضی است یا نه. همین است دیگر.

پست موقت: این مطلب را صرفاً به عنوان دردِ دل اینجا نوشته‌ام و بعداً پاک می‌کنم. اما دوست داشتم برای شما بنویسم.

مدتی بود که در محله ما چند قاچاقچی پیدا شده بودند.

اینها مشروب معامله و جابجا می‌کردند.

بارها از پنجره خانه‌ام آنها را دیده بودم.

فکر می‌کنم اگر مثل من تجربه‌ی دیدن این صحنه را داشته باشید، نفرت‌انگیز بودن آن را حس کرده‌اید.

چند جوان سوار یک پراید هاچ بک با چراغ‌های خاموش، سیگار می‌کشند و گاه چند ساعت می‌ایستند. روبرویشان هم یک وانت می‌ایستد و دو نفر هم آن‌جا هستند.

یک ماشین هم کنار خیابان هر شب تمرین رانندگی می‌کند تا اگر پلیس رسید زودتر به اینها خبر دهد. این همه روز قاعدتاً برای گواهینامه که هیچ، برای مسابقات بین‌المللی هم آماده شده‌اند.

این را شب‌ها که پلیس می‌آید و اینها تخته‌گاز فرار می‌کنند متوجه شده‌ام.

راستش را بخواهید جرات نکردم تماس بگیرم و آنها را معرفی کنم.

یکی از بستگان دور، یک بار چنین کاری کرد. آن جوانان را بردند اما بعد که آزادشان کردند به سراغ آن خویشاوند من آمدند و به او – به شیوه‌ی خشن – یاد دادند که هرگز در کار فعالیت شبکه‌های قدرت فعال، اختلال ایجاد نکند.

بگذریم.

حس من بد بود و نمی‌دانستم چکار کنم.

یک شب تصمیم گرفتم با آنها صحبت کنم.

به سراغ‌شان رفتم و گفتم: واقعیت اینجاست که من مالک خیابان نیستم. بنابراین، نمی‌توانم بگویم اینجا چه کار می‌کنید. خودم هم همواره نسبت به کسانی که پیاده‌روی خانه را جزو املاک‌شان می‌دانند و اجازه پارک به غریبه نمی‌دهند حس بد داشته‌ام.

اما کاش جای دیگری را انتخاب کنید.

هر چهار نفر با هم ایستاده بودند و من را نگاه می‌کردند.

یکی از آنها – که فکر می‌کنم درس‌خوانده هم بود یا لااقل عضو چند کانال تلگرام بود و باسوادتر نشان می‌داد – گفت: کار ما غیرقانونی است. ما مجرمیم. البته در بسیاری از کشورهای دیگر، اگر بودیم مجرم نبودیم.

شما کار غیرقانونی نکرده‌اید؟

کمی با خودم فکر کردم.

دیدم از آخرین باری که با فیل شکن وارد اینترنت شده‌ام یک ربع هم نگذشته است و این جرم است.

چند سال پیش یک بار هم به خاطر آستین کوتاه، سوار ون شده‌ام.

بارها هم به خاطر نوشته‌هایم اخطار گرفته‌ام. وبلاگ های سابقم هم چند بار بسته شده و در پرشین بلاگ بعد از بسته شدن نوشته بودند که این وبلاگ، اشاعه فساد و فحشا انجام داده (منظور نوشتن چند مطلب سیاسی درباره یک انتخابات است. همان انتخاباتی که نظر ما به نظر دوستان نزدیک نبود. البته امروز دوستان نظرشان خیلی به ما نزدیک شده است).

تازه در خانه‌مان ماهواره هم داریم. درست است که مال همسایه‌هاست و من تلویزیون هم ندارم. اما به هر حال، چند همسایه‌ی مجرم دارم که ماهواره دارند و تحمل‌شان کرده‌ام. مادر و پدرم هم مجرم هستند و خستگی سال‌های بازنشستگی را با این کار غیرقانونی (تماشای ماهواره) می‌گذرانند.

چند شب پیش هم جرم چند دختر را در برج میلاد با لذت تماشا کردم و بعداً فهمیدم سن یکی از آنها از ۹ سال تجاوز می‌کرده است (در فرهنگ ما سنگین‌ترین کاربرد تجاوز در چنین جمله‌هایی است).

ضمناً از علاقه‌مندان تعدادی از مجرمین هم بوده‌ام و حتی کتابهایشان را هم دارم (آخرینش زیباکلام است).

خلاصه کمی فکر کردم و گفتم: راست می‌گویی. من بیرون کشور که هستم انسان پاکی هستم و کاملاً قانونی زندگی می‌کنم.

اما در کشور خودم همواره مجرم بوده‌ام.

حرفی برای گفتن نداشتم.

دایره‌ی جرم چنان وسیع و دایره‌ی پاکی چنان به نقطه تبدیل شده که ما همه مجرمیم.

خداحافظی کردم و جدا شدم. یکی دو روز دیگر هم آنجا بودند و وقتی من را می‌دیدند چراغ می‌زدند. بعد هم رفتند و صورت مسئله پاک شد.

تنها چیزی که ماند حس بدی بود که به من یادآوری کرد: من مجرمی هستم که در میان چند ده میلیون مجرم دیگر زندگی می‌کنم.

پی نوشت: پیام نوشته‌ی من واضح است. اما چون ممکن است کسانی باشند که با فارسی روان نیز مشکل داشته باشند تأکید می‌کنم که حرف من دفاع از مشروب فروشی در کنار خیابان نیست. حرفم این است که کاش، لباس قانون آن‌قدر تنگ نمی‌شد که مشروب فروش کنار خیابان (که احتمالاً کارهای غیرقانونی دیگری هم انجام می‌دهد) با افتخار به من بگوید: ما هر دو مجرمیم و من با شرم بگویم: درست می‌گویی و عذرخواهی کنم.

  • ۴۹۹ بازدید

آدمی که آرزوهایش را از دست دهد، دیگر چه امیدی به زندگی‌اش داری؟

کلمات توی سرم می‌چرخیدند. کلمه کلمه توی ذهنم نوشته می‌شدند و خوانده می‌شدند و به گوشه‌ای انداخته می‌شدند. وقتی که همه جا تاریک بود و نفیر خواب به گوش می‌رسید اما، آن کلمات ـ آن کلمات لعنتی، و یا شاید مبارک ـ اجازه نمی‌دادند آرام بگیرم و جان بسپارم به بسترِ مرگ. و به راستی که اگر خوابی نبود و اگر شبی نبود، چه سخت می‌شد زندگی کرد. چرا که این مرگِ موقت، هر روز پایانیست و سببِ آغازی؛ و جانی دوباره می‌بخشد و امیدها را تازه می‌کند و اجازه می‌دهد که هرچه بوده را فراموش کنی و دوباره برخیزی و بایستی و ادامه دهی. این دگرگونی‌های مداوم می‌گویند زندگی همیشه بر یک حال نمی‌ماند؛ پس در سختی‌ها سخت باش و در آرامی‌ها، آسودگی را غنیمت شمار. و باز تکرار و تکراری تکراری. آنقدر تکراری‌ها را برایت تکرار می‌کند که دیگر تکرارها برایت غیرمعمول و تازه به نظر می‌رسد ـ همینطوری که حالا «تکرار» برای من بعید و غریب شده است؛ گویی که هرگز چنین لفظی را نه شنیده‌ام و نه نوشته‌ام و نه حتّی بر زبان جاری ساخته‌ام!

آدم که از آرزوهایش فاصله بگیرد و ببیند که چه پوچ است رویاهایی که در سر می‌پروانده، گویی که از خلسه بیرون آمده باشد و در هوشیاریِ کامل، حقیقت را با تمام وجودش درک می‌کند. پوچی را می‌بیند. هیچی را می‌بیند. بیهودگی را می‌بیند. حتّی به واهی بودن وجود خودش و دیگران هم پی می‌برد. می‌فهمد هر باری که آمده است تا دلیلِ وجودی‌اش را جست‌وجو کند، با پاسخی از سر احساسات و با ترس از فروپاشیِ بنیان‌های فکری‌اش و زیر سوال بردن آن‌ها، سدّی شده در برابر خودش و نگذاشته است بیش از این دنیایش خراب شود. از خودش می‌پرسد: آیا بودنم برای پی بردن به برتریِ وجودِ افرادی خاص بوده است و بس؟ در این مورد گفتن و اصرار ورزیدن برای پاسخ یافتن، مشکل است و ناخوشایند؛ امّا وقتی ببینی همه خوابند و تو بیدار، و هر کاری می‌کنی تا مثل دیگران به خواب بروی اما نمی‌روی، طفره‌رفتن مشکل‌تر می‌شود. و چه بسا کار به جاهایی بکشد که نباید. و دیگر چه آسان همه چیز معنا می‌بازد در نظرت.

مصیبت‌ها به راستی که آزمایشند و فتنه. برخی کاسۀ صبرشان آنقدری جا دارد که هرچه هم مصیبت ببینند و مصیبت‌زده شوند، سرریز نکنند و مانند همیشه محکم باشند و تودار. اما نه؛ همگی اینطور نیستند. هستند کسانی که تابِ مصیبت ندارند و یا تا حدّی توانِ تحمل دارند، و بالاخره لحظه‌ای می‌رسد که کاسه‌شان پر می‌شود و می‌خروشند و لبریز می‌شوند و فریاد برمی‌آورند و داد می‌کشند. اما دوباره همان آدم پیشین می‌شوند و کلّی ابراز پشیمانی می‌کنند. امان از روزی که در مقابل سختی‌ها کم بیاوری و خودت را بسپاری به دست آن‌ها؛ آن وقت چنان شکل دهندت که حتّی دیگر خودت هم خودت را نشناسی و در نظر خودت غریبه به نظر برسی،  و دیگر آن آدم سابق نشوی.

بگذریم. آن کلمات حالا دیگر کوچ کرده‌اند. بیهوده پی‌شان را می‌گیرم. قرار بود از قالب جدید بگویم؛ از دو روزی که خودم را انگار به گذشته باز گردانده بودم، به روزهایی که انگشتانم تنها برای نوشتن به یکی از زبان‌های برنامه‌نویسی دکمه‌های کیبورد را لمس می‌کرد و چشمانم جز کُد، چیز دیگری نمی‌خواند.

به این فکر می‌کردم که طراحی کردن یک قالب، چه فرقی می‌کند با کشیدن یک نقاشی یا نوشتن یک داستان و یا سرودن یک شعر؟ همانطوری که یک شاعر و داستان‌نویس و نقاش، وقت و جانشان را می‌گذارند روی پدید آوردن یک اثر، به همان اندازه یک کدنویس هم زحمت می‌کشد برای طراحی و پیاده‌سازیِ یک قالب. و اگر پشتکارش بیشتر از آن‌ها نباشد، کمتر نیست؛ در حالی که حتّی حاضر است تمام شب را هم بیدار بماند و کارش را به اتمام برساند؛ و اثرش را خلق کند. 

گاهی روند طراحی کُند می‌شود و خسته‌کننده؛ ملول می‌شوی و هر دم به این نتیجه می‌رسی که از اینجا به بعد را دیگر نمی‌توانی ادامه دهی و اصلاً کاری که آغاز کردی بیهوده بوده است و می‌خواهی خودت را از منجلابی که در آن غوطه‌ور شده‌ای بیرون بکشی، اما کنجکاوی‌ات مانع می‌شود و هر چه بیشتر پیش می‌روی، تشنه‌تر می‌شوی برای رسیدن به پایانِ کار. چه بسا اگر اولین و جزئی‌ترین ایده‌ات را عملی نمی‌کردی، هیچ‌گاه شروعی در کار نبود، چه برسد به پایانی.

و این اولین‌ایده برای من، همین جاده‌ایست که هیچگاه به پایان نمی‌رسد و کسی هم که در جستجوی زندگی است، هیچگاه به مقصدش نمی‌رسد. باید حواست را جمع کنی، چون شعار و نمادهایی که به کار می‌بری همیشه روی زندگی‌ات تاثیر می‌گذارد. و این شد که یک لحظه بر خودم لرزیدم. کلماتی پراکنده در ذهنم مرور شد: همیشه برای رسیدن به زندگی از زندگی فرار کرده‌ام. اما یادم آمد که قبلاً ماهیتِ این جست‌وجوگر را ـ در اینجا ـ کاملاً تعریف کرده‌ام و خیالم آسوده شد. 

و در کل، هیچ کاری مهم‌تر یا کم‌ارزش‌تر از کار دیگری نیست. یکی آمده است تا بنویسد، یکی آمده است تا به تصویر بکشد، یکی آمده است تا شعر بگوید، دیگری آمده است تا بخواند، یکی هم آمده تا آجر روی آجر بنهد و باعث شود تا دیواری بالا برود. تنها اولویت‌هاست که ارزش کارها را رتبه‌گذاری می‌کند، وگرنه به خودیِ خود هیچ کاری ارزشمندتر یا پست‌تر از کار دیگری نیست. اولویت‌ها زیاد دروغ می‌گویند؛ زیادی کارشان مصلحتی‌ست؛ گولشان را نباید خورد. نگذار بگوید: تو موفقی، تو شکست‌خورده‌ای. اجازه نده برایت تعیین تکلیف کند. کاری را کن که باید.

و زندگی مهم‌ترین کاری است که باید انجامش دهی. زندگی‌کردن را تا زمانی که شروع نکنی، شروع نمی‌شود. و از این دست حرف‌های به‌ظاهر شعاری..

+ حس می‌کنم باید راجع به ”عید“ مفصل بنویسم!

  • ۴۲۲ بازدید
‎۲۵ اسفند ۹۶

این هم از دسترنجِ زحمتِ دو روزۀ ما. قالب جدید.

+ به سبک برنامه‌نویسی، تنها خواستم یک «هلو ورد!» چاپ کنم. در پست بعدی کمی بیشتر در این مورد می‌نویسم. 

  • ۴۵۷ بازدید